125 lat polskiej radiologii

5 stycznia 1896 r. świat dowiedział się o odkryciu, które było jednym z najważniejszych w medycynie – wykryciu promieniowania pozwalającego prześwietlić ciało człowieka. Odkrywca, profesor fizyki Wilhelm Roentgen z Uniwersytetu w Würzburgu, nazwał je promieniami X. Kilka dni później doświadczenie Roentgena z sukcesem powtórzył w Krakowie prof. Karol Olszewski. I tak zaczęła się historia polskiej radiologii, której jubileusz obchodzony jest w tym roku. Zainaugurowano go 21 stycznia br. – w rocznicę opublikowania pierwszej notatki prasowej o doświadczeniach Olszewskiego – odsłonięciem pamiątkowej tablicy w szkole w Broniszowie, gdzie urodził się pionier polskiej radiologii. Zwieńczeniem jubileuszu jest wystawa otwarta na początku grudnia w Domu Technika NOT przy ul. Straszewskiego 28 w Krakowie.

– To właściwie dwie wystawy – jedna typowo jubileuszowa, druga bardziej ponadczasowa – wyjaśnia prof. Andrzej Urbanik, kierownik Katedry Radiologii UJ CM, autor wystawy.

A wśród eksponatów zgromadzonych przy ul. Straszewskiego można zobaczyć nie tylko kopie pierwszych zdjęć rentgenowskich, wycinki z ówczesnej prasy, dokumenty, zabytkowy fartuch ochronny radiologa, aparaty RTG z okresu międzywojennego,  wojskowy aparat RTG z czasów II wojny światowej, ale także zrekonstruowany zestaw, jakim posługiwał się prof. Olszewski. Skonstruował go wraz z asystentami Tadeuszem Estreicherem i Edwardem Drozdowskim, korzystając z doniesień prasowych o odkryciu Roentgena. Używając bardzo prostego generatora promieni X, Olszewski najpierw wykonywał zdjęcia różnych przedmiotów, potem prześwietlił ozdobioną pierścionkami rękę Estreichera, by w  końcu, już w lutym 1896 r., na skutek usilnych próśb prof. Alfreda Obalińskiego, wykonać pierwsze zdjęcie do celów klinicznych – kontuzjowanego stawu łokciowego jednego z pacjentów krakowskiego chirurga. Tym samym nasza radiologia znalazła się w światowej czołówce postępu.

Kopia zestawu, przy pomocy którego prof. Karol Olszewski wykonał pierwsze polskie zdjęcia rentgenowskie

Wkrótce medycyna nie potrafiła się już obejść bez zdjęć rentgenowskich. To, co stworzono później, także prezentowany na wystawie model tomografu komputerowego, jest tylko rozwinięciem myśli prekursorów obrazowania. Ekspozycja pokazuje również mniej znane oblicze radiologii – możliwości jej niemedycznego wykorzystania, np. w badaniach archeologicznych (zdjęcia RTG i badania TK mumii egipskich) czy w kryminalistyce. Zwiedzający mogą się także dowiedzieć, jakie związki z odkryciem Roentgena i sukcesem Olszewskiego miał Stanisław Wyspiański.

– Drugą, równoległą wystawę nazwaliśmy „Świat w promieniach elektromagnetycznych”. Są nimi zarówno promienie widzialne, jak również promienie X. Można więc tu porównać zdjęcia fotograficzne i rentgenowskie kwiatów czy muszli. Do obejrzenia jest też bogata kolekcja zabytkowych aparatów fotograficznych – wyjaśnia prof. Urbanik.

Prof. Andrzej Urbanik odbiera nagrodę Polonia Minor przyznaną Katedrze Radiologii UJ CM

Wystawę jubileuszową przygotowano pod patronatem prezydenta Krakowa prof. Jacka Majchrowskiego, rektora UJ prof. Jacka Popiela oraz prorektora UJ ds. Collegium Medicum prof. Tomasza Grodzickiego. W jej otwarciu wzięli udział przedstawiciele nie tylko Uniwersytetu, ale też władz Krakowa i Małopolski. Katedra Radiologii UJ CM została uhonorowana przyznawaną przez Marszałka Małopolski i przewodniczącego Sejmiku Wojewódzkiego nagrodą „Polonia Minor”, którą w imieniu wszystkich pracowników, dawnych i obecnych (Katedra Radiologii obchodzi w tym roku jubileusz 70-lecia) odebrał prof. Andrzej Urbanik. Wyróżnienie to jest „wyrazem uznania i podziękowania za zasługi na rzecz krajowej radiologii oraz stały rozwój jednostki stanowiącej ważny element regionalnego systemu ochrony zdrowia”. Oczywiście, nie zabrakło także indywidualnych nagród i odznaczeń. Polska radiologia, mimo wielu przeciwności, wciąż ma powody do dumy.

(jgh)
fot. Jerzy Sawicz