Bezpieczne leczenie wirusowych infekcji układu oddechowego

Wzmożone występowanie infekcji układu oddechowego zawsze podnosi ryzyko generowania błędów podczas ich farmakoterapii. Dodatkowo, w obecnych warunkach pandemii COVID-19, kiedy coraz trudniejszy staje się dostęp do lekarza POZ, coraz częściej farmakoterapia przeradza się w samoleczenie, doprowadzając do jeszcze większego ryzyka wystąpienia powikłań.

Ten dylemat warto zaprezentować przez pryzmat najczęściej popełnianych błędów. Niniejszym prezentujemy 10 najczęściej spotykanych w praktyce klinicznej i ambulatoryjnej sytuacji terapeutycznych, które zamiast pomagać pacjentowi, mogą prowadzić do powikłań. Powikłania są szczególnie niebezpieczne u pacjentów z populacji geriatrycznej, ale także mogą w niekorzystny sposób modyfikować skuteczność i bezpieczeństwo stosowanej polifarmakoterapii u pacjentów z wielochorobowością.

  1. Leczenie przeciwkaszlowe. Jak wybrać skuteczny i bezpieczny lek?

W przypadku pacjentów wymagających leczenia przeciwkaszlowego wybór leku powinien uwzględniać choroby współistniejące oraz profil bezpieczeństwa leku przeciwkaszlowego. Przy wielochorobowości, a także u pacjentów starszych, powyżej 65. roku życia, należy unikać leków przeciwkaszlowych będących pochodnymi opioidów (kodeina, dekstrometorfan). Jest to szczególnie lekkomyślne ze względu na ryzyko interakcji z innymi lekami stosowanymi w politerapii. U tej grupy pacjentów bezpiecznie wydaje się stosować butamirat oraz lewodropropizynę.

  1. Suplementy diety. Suplementy niestety nie leczą.

W infekcjach dróg oddechowych w celu terapeutycznym nie należy rekomendować stosowania suplementów. Po pierwsze, w suplementach nie dopuszcza się używania substancji czynnych (np. wyciągów roślinnych) w dawkach terapeutycznych i dlatego ich skuteczność terapeutyczna jest znikoma, jeśli jakakolwiek. Po drugie, mogą powodować liczne, trudne do przewidzenia interakcje.

  1. Nie istnieją leki skuteczne w każdym rodzaju kaszlu.

W przypadku połączenia leków, które byłyby skuteczne w kaszlu suchym i produktywnym, musiałoby dochodzić do antagonizmu farmakodynamicznego, co nie jest korzystnym zjawiskiem w farmakoterapii.

  1. Brak dowodów na przeciwwirusowe działanie pranobeksu inozyny, stosowanego w infekcji dróg oddechowych.

Tego leku nie należy zalecać w przypadku infekcji wirusowych układu oddechowego. Lek może, jako działanie niepożądane, powodować wzrost stężenia kwasu moczowego w surowicy oraz wielomocz, którego konsekwencją często jest przyśpieszenie eliminacji nerkowej innych, jednoczasowo stosowanych leków. To z kolei wiąże się z obniżeniem ich skuteczności.

  1. U pacjentów przyjmujących deksametazon nie należy jednoczasowo stosować paracetamolu.

Deksametazon jest silnym induktorem CYP3A4 i może zmieniać metabolizm paracetamolu, prowadząc do nasilenia jego hepatotoksyczności.

  1. Nie należy łączyć antybiotyków beta-laktamowych z ambroksolem.

Ambroksol jest lekiem mukokinetycznym i zwiększa objętość wydzieliny oskrzelowej, co w efekcie doprowadza do spadku stężenia antybiotyków beta-laktamowych w płynie pokrywającym nabłonek oskrzeli (ELF). U starszych pacjentów zamiast leków mukokinetycznych można stosować leki mukolityczne. Zmiana charakteru wydzieliny i jej upłynnienie może powodować wręcz nasilenie penetracji antybiotyków, szczególnie hydrofilnych, do wydzieliny.

  1. Leki o działaniu antycholinergicznym zmniejszają skuteczność leków wykrztuśnych, mukolitycznych i mukokinetycznych.

Leki takie jak: hydroksyzyna, neuroleptyki fenotiazynowe, difenhydramina, doksylamina, butylobromek hioscyny oraz leki przeciwhistaminowe „starej generacji” osłabiają skuteczność leków stosowanych w kaszlu produktywnym. Wynika to zarówno z faktu, że leki antycholinergiczne niekorzystnie wpływają na aparat rzęskowy, jak i że zagęszczają wydzielinę oskrzelową

  1. W infekcjach układu oddechowego nie należy stosować soli wapnia.

Sole wapnia są nie tylko niepostrzegalnie skuteczne, ale mogą niekorzystnie modyfikować wydzielinę dróg oddechowych.

  1. Interakcje oseltamiwiru z innymi jednoczasowo stosowanymi lekami.

Warto pamiętać, że oseltamiwir należy ostrożnie stosować jednoczasowo z paracetamolem. Lek ten zmniejsza bowiem wydalanie paracetamolu i dlatego podwyższa jego stężenie w surowicy.

Oto najważniejsze leki, których stężenie zwiększa się w przypadku jednoczasowego stosowania z oseltamiwirem:

Benzodiazepiny z wyjątkiem oksazepamu i lorazepamu
Bisoprolol
Cetyryzyna
Ciprofloksacyna
Dabigatran
Doksepina
Duloksetyna
Gabapentyna
Lewofloksacyna
Metoklopramid
Metoprolol
  1. Leków przeciwkaszlowych nie należy jednoczasowo podawać z lekami wykrztuśnymi, mukolitycznymi i mukokinetycznymi.

Dr hab. Jarosław Woroń, prof. dr hab. Ryszard Korbut,
Zakład Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii Wydziału Lekarskiego UJ CM oraz Szpital Uniwersytecki w Krakowie.