Wzmożone występowanie infekcji układu oddechowego zawsze podnosi ryzyko generowania błędów podczas ich farmakoterapii. Dodatkowo, w obecnych warunkach pandemii COVID-19, kiedy coraz trudniejszy staje się dostęp do lekarza POZ, coraz częściej farmakoterapia przeradza się w samoleczenie, doprowadzając do jeszcze większego ryzyka wystąpienia powikłań.
Ten dylemat warto zaprezentować przez pryzmat najczęściej popełnianych błędów. Niniejszym prezentujemy 10 najczęściej spotykanych w praktyce klinicznej i ambulatoryjnej sytuacji terapeutycznych, które zamiast pomagać pacjentowi, mogą prowadzić do powikłań. Powikłania są szczególnie niebezpieczne u pacjentów z populacji geriatrycznej, ale także mogą w niekorzystny sposób modyfikować skuteczność i bezpieczeństwo stosowanej polifarmakoterapii u pacjentów z wielochorobowością.
- Leczenie przeciwkaszlowe. Jak wybrać skuteczny i bezpieczny lek?
W przypadku pacjentów wymagających leczenia przeciwkaszlowego wybór leku powinien uwzględniać choroby współistniejące oraz profil bezpieczeństwa leku przeciwkaszlowego. Przy wielochorobowości, a także u pacjentów starszych, powyżej 65. roku życia, należy unikać leków przeciwkaszlowych będących pochodnymi opioidów (kodeina, dekstrometorfan). Jest to szczególnie lekkomyślne ze względu na ryzyko interakcji z innymi lekami stosowanymi w politerapii. U tej grupy pacjentów bezpiecznie wydaje się stosować butamirat oraz lewodropropizynę.
- Suplementy diety. Suplementy niestety nie leczą.
W infekcjach dróg oddechowych w celu terapeutycznym nie należy rekomendować stosowania suplementów. Po pierwsze, w suplementach nie dopuszcza się używania substancji czynnych (np. wyciągów roślinnych) w dawkach terapeutycznych i dlatego ich skuteczność terapeutyczna jest znikoma, jeśli jakakolwiek. Po drugie, mogą powodować liczne, trudne do przewidzenia interakcje.
- Nie istnieją leki skuteczne w każdym rodzaju kaszlu.
W przypadku połączenia leków, które byłyby skuteczne w kaszlu suchym i produktywnym, musiałoby dochodzić do antagonizmu farmakodynamicznego, co nie jest korzystnym zjawiskiem w farmakoterapii.
- Brak dowodów na przeciwwirusowe działanie pranobeksu inozyny, stosowanego w infekcji dróg oddechowych.
Tego leku nie należy zalecać w przypadku infekcji wirusowych układu oddechowego. Lek może, jako działanie niepożądane, powodować wzrost stężenia kwasu moczowego w surowicy oraz wielomocz, którego konsekwencją często jest przyśpieszenie eliminacji nerkowej innych, jednoczasowo stosowanych leków. To z kolei wiąże się z obniżeniem ich skuteczności.
- U pacjentów przyjmujących deksametazon nie należy jednoczasowo stosować paracetamolu.
Deksametazon jest silnym induktorem CYP3A4 i może zmieniać metabolizm paracetamolu, prowadząc do nasilenia jego hepatotoksyczności.
- Nie należy łączyć antybiotyków beta-laktamowych z ambroksolem.
Ambroksol jest lekiem mukokinetycznym i zwiększa objętość wydzieliny oskrzelowej, co w efekcie doprowadza do spadku stężenia antybiotyków beta-laktamowych w płynie pokrywającym nabłonek oskrzeli (ELF). U starszych pacjentów zamiast leków mukokinetycznych można stosować leki mukolityczne. Zmiana charakteru wydzieliny i jej upłynnienie może powodować wręcz nasilenie penetracji antybiotyków, szczególnie hydrofilnych, do wydzieliny.
- Leki o działaniu antycholinergicznym zmniejszają skuteczność leków wykrztuśnych, mukolitycznych i mukokinetycznych.
Leki takie jak: hydroksyzyna, neuroleptyki fenotiazynowe, difenhydramina, doksylamina, butylobromek hioscyny oraz leki przeciwhistaminowe „starej generacji” osłabiają skuteczność leków stosowanych w kaszlu produktywnym. Wynika to zarówno z faktu, że leki antycholinergiczne niekorzystnie wpływają na aparat rzęskowy, jak i że zagęszczają wydzielinę oskrzelową
- W infekcjach układu oddechowego nie należy stosować soli wapnia.
Sole wapnia są nie tylko niepostrzegalnie skuteczne, ale mogą niekorzystnie modyfikować wydzielinę dróg oddechowych.
- Interakcje oseltamiwiru z innymi jednoczasowo stosowanymi lekami.
Warto pamiętać, że oseltamiwir należy ostrożnie stosować jednoczasowo z paracetamolem. Lek ten zmniejsza bowiem wydalanie paracetamolu i dlatego podwyższa jego stężenie w surowicy.
Oto najważniejsze leki, których stężenie zwiększa się w przypadku jednoczasowego stosowania z oseltamiwirem:
| Benzodiazepiny z wyjątkiem oksazepamu i lorazepamu Bisoprolol Cetyryzyna Ciprofloksacyna Dabigatran Doksepina Duloksetyna Gabapentyna Lewofloksacyna Metoklopramid Metoprolol |
- Leków przeciwkaszlowych nie należy jednoczasowo podawać z lekami wykrztuśnymi, mukolitycznymi i mukokinetycznymi.
Dr hab. Jarosław Woroń, prof. dr hab. Ryszard Korbut,
Zakład Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii Wydziału Lekarskiego UJ CM oraz Szpital Uniwersytecki w Krakowie.