Zmaganie się z problemem interakcji leków to jedno z największych wyzwań dla współczesnej farmakoterapii. Jak wynika z badań prowadzonych w Uniwersyteckim Ośrodku Monitorowania i Badania Niepożądanych Działań Leków w Krakowie, w których przeanalizowano 5000 preskrypcji pod kątem niekorzystnych interakcji lekowych, aż w 19,8% przypadków interakcje dotyczą leków stosowanych jednoczasowo. Indukują one wzajemne oddziaływania i często prowadzą do komplikacji terapeutycznych, nie wspominając już o zagrożeniu zdrowia i życia pacjenta. Okres pandemii (teleporady) dodatkowo nasilił te niekorzystne zjawiska.
Powstaje pytanie, jak postrzegamy przyczyny tak znacznego wzrostu częstotliwości występowania klinicznie istotnych interakcji?
Przyczyny interakcji leków
| PRZYCZYNA | PRAŹRÓDŁO |
| Automatyzm w przepisywaniu leków | Stosowanie leków bez określenia ryzyka ich potencjalnych działań niepożądanych i interakcji. |
| Nieświadomość | Mylne przekonanie, że w mojej praktyce lekarskiej nie zdarzają się problemy, których powodem jest polifarmakoterapia. |
| Lekceważenie znaczenia interakcji | Brak wiedzy, że interakcje lekowe mają znaczenie w praktyce, a każdy podany pacjentowi lek działa na organizm pacjenta zależnie od innych leków. |
| Wykorzystywanie do oceny ryzyka interakcji lekowej wyłącznie programów multimedialnych | Programy komputerowe zwykle nie uwzględniają, czy pacjent stosuje jednoczasowo kilka leków. Często nie zawierają też najbardziej istotnego czynnika, który rozstrzyga o znaczeniu klinicznym interakcji. Jest nim aktualnie stosowana dawka leku. |
| Bezrefleksyjne stosowanie standardów terapeutycznych u pacjenta z wielochorobowością | Standardy postępowania terapeutycznego odnoszą się najczęściej do jednej przypadłości i nie pomagają odpowiedzieć na pytanie, jak kojarzyć standardowe leki u pacjentów z wielochorobowością. |
| Spóźniona weryfikacja zleconej farmakoterapii | W przypadku pojawienia się nowych elementów w obrazie choroby pacjenta należy zawsze rozważyć, czy nie stanowią one przeciwwskazań do stosowania poszczególnych leków. |
| Stosowanie leków zbędnych | Pacjenci bez konsultacji stosują leki, dla których aktualnie nie ma wskazań. Każdy dodatkowy lek to wzrost ryzyka występowania działań niepożądanych. |
Z analiz interakcji leków wynika, że w praktyce istnieje zaledwie kilkanaście leków, które najczęściej wchodzą w interakcje z uwagi na swój profil farmakokinetyczno-farmakodynamiczny. Najważniejsze z nich zebrano w tabeli poniżej.
Leki najczęściej wchodzące w interakcje podczas polifarmakoterapii (kolejność alfabetyczna)
| antagoniści wapnia, głównie pochodne 1,4 -dihydropirydyny doustne antykoagulanty niebędące antagonistami witaminy K inhibitory pompy protonowej (PPI) inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) klarytromycyna leki antycholinergiczne metoprolol paracetamol spironolakton statyny tramadol warfaryna |
Przykładem nieprawidłowości w farmakoterapii jest także zjawisko duplikacji leków, czyli zwiększania liczby leków, które nie tylko nie poprawiają skuteczności prowadzonego leczenia, ale dodatkowo jeszcze zwiększają ryzyko wystąpienia powikłań. W tabeli zebrano najczęściej występujące w praktyce połączenia o typie duplikacji.
Najczęstsze przypadki duplikacji leków
| LEKI | KONSEKWENCJE |
| Niesteroidowe leki przeciwzapalne stosowane ogólnie | Brak poprawy efektu analgetycznego, zwiększenie ryzyka uszkodzenia górnego odcinka przewodu pokarmowego, wątroby oraz nerek. |
| Spazmolityki muskulotropowe | Najczęściej dotyczy kojarzenia drotaweryny z alweryną lub mebewryną. Skojarzenie takie nie poprawia skuteczności, zwiększa natomiast ryzyko wystąpienia objawów niepożądanych, w tym dyspulsji. |
| Adrenolityki alfa-1 | Najczęściej dotyczy kojarzenia doksazosyny z uroselektywnymi alfa-1 blokerami – tamsulozyna, alfuzosyna, sylodosyna. Skojarzenie takie nie poprawia skuteczności, natomiast znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia hipotonii. |
| Tramadol + silne analgetyki opioidowe z III stopnia drabiny analgetycznej | Brak poprawy skuteczności analgetycznej, wzrost ryzyka wystąpienia sensytyzacji i hiperalgezji wtórnej. |
| Inhibitory konwertazy angiotensyny + sartany | Połączenie to zwiększa ryzyko uszkodzenia nerek, może być stosowane tylko w szczególnych przypadkach. |
UWAGA: interakcje, które są wywołane nieprawidłowym połączeniem leków, najczęściej zdarzają się w populacji geriatrycznej oraz u pacjentów leczonych w ramach opieki paliatywnej.
dr hab. Jarosław Woroń, prof. Ryszard Korbut
Zakład Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii Wydziału Lekarskiego UJ CM Kraków Uniwersytecki Ośrodek Monitorowania i Badania Niepożądanych Działań Leków
Szpital Uniwersytecki w Krakowie