Jest zdumiewające, że wobec znaczącej liczby przypadków zarówno nagłej, jak i powolnej utraty słuchu, wywoływanej przez leki, zaledwie w 7% tych przypadków przeprowadzane są dokładne analizy zależności pomiędzy stopniem niedosłuchu a zastosowaną u pacjentów farmakoterapią.

Mechanizmy uszkadzania słuchu przez leki nie są w pełni poznane. Obecnie bierze się pod uwagę następujące możliwości:

– indukowanie apoptozy komórek sensorycznych w narządzie słuchu,

– indukowanie reakcji wolnorodnikowych,

– pośrednie i bezpośrednie uszkadzanie nerwów słuchowych. 

Wystąpienie niedosłuchu najczęściej związane jest ze stosowaniem aminoglikozydów, diuretyków pętlowych oraz leków pochodnych platyny. Jest jednak wiele innych leków, które także mogą być źródłem tego typu powikłań.

W poniższej tabeli zebrano leki, które mogą być powodem nie tylko wystąpienia zaburzeń słuchu, ale nawet jego utraty.

GRUPA FARMAKOLOGICZNA	LEKI
Leki przeciwbakteryjne (antybiotyki)	Aminoglikozydy, makrolidy, fluorochinolony, tetracykliny, wankomycyna
Leki przeciwgrzybicze	Itrakonazol, terbinafina
NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne)	Inhibitory COX-2 (w szczególności u pacjentów odwodnionych)
Leki przeciwmalaryczne	Chlorochina
Leki stosowane w systemowym leczeniu nowotworów	Bortezomib, cisplatyna, karboplatyna, docetaksel, nilotynib, winkrystyna, winblastyna
Diuretyki pętlowe	Furosemid (z powodu swojego profilu farmakokinetycznego)
Inhibitory PDE-5	Sildenafil (profil farmakokinetyczny)
Inne leki	Bromokryptyna, febuksostat, L-tyroksyna, retinoidy, walproiniany, takrolimus

W praktyce klinicznej bardzo ważne są też czynniki, które zwiększają prawdopodobieństwo polekowego wystąpienia zaburzeń słuchu. Zebrano je w kolejnej tabeli:

Wiek pacjenta – ryzyko jest większe u pacjentów powyżej 70. roku życia. Odwodnienie – należy szczególnie zwrócić uwagę na pacjentów przyjmujących skojarzoną diuretykoterapię. Upośledzenie mechanizmów eliminacji leków – szczególnie niewydolność nerek. Perforacja błony bębenkowej – ostrożnie z lekami stosowanymi miejscowo do ucha. Predyspozycje genetyczne – jak np. w przypadku aminoglikozydów oraz cisplatyny. Stosowanie kilku leków o możliwej aktywności ototoksycznej w tym samym czasie.

Od dawna poszukuje się farmakologicznych sposobów przeciwdziałania uszkodzeniom słuchu, które wywoływane są przez leki. W piśmiennictwie opisane są wielokrotnie  podejmowane próby eksperymentalnej oceny skuteczności kilku takich sposobów. Niestety słabą stroną tych badań jest to, że nie są one zbyt wiarygodne, bowiem na ogół przeprowadzano je z udziałem niewielkiej liczby pacjentów.

Natomiast obecnie uznawany jest pogląd, że działanie protekcyjne mogą wykazywać:

– beta-karoten,

– organiczne sole magnezu,

– donory grup – SH, np.: metionina, glutation,

– koenzym Q10. W tym przypadku  najskuteczniejsze są preparaty o optymalnej biodostępności podczas podawania doustnego.

dr hab. Jarosław Woroń, prof. dr hab. Ryszard Korbut

Zakład Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii Wydziału Lekarskiego UJ CM oraz

Uniwersytecki Ośrodek Monitorowania i Badania Niepożądanych Działań Leków, Szpital Uniwersytecki w Krakowie