Tramadol jest jednym z najczęściej stosowanych w Polsce analgetyków opioidowych. Co więcej, zużywamy tego leku najwięcej w całej Europie (sic). Niestety, jak wskazuje praktyka, lek ten nierzadko stosowany jest u pacjentów, u których nie tylko nie wywołuje poprawy skuteczności przeciwbólowej, a nawet wręcz przeciwnie, zamiast poprawy prowadzi do pojawienia się niebezpiecznych objawów niepożądanych.

Z tego też powodu pragniemy tu przywołać 10 informacji,  które są najistotniejsze dla skuteczności i bezpieczeństwa stosowania tego leku.

1. Tramadol jest inhibitorem wychwytu monoamin. Jako lek macierzysty nie wykazuje istotnego klinicznie działania na receptory opioidowe. Poprzez zahamowanie wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny nasila aktywność zstępujących szlaków antynocyceptywnych. Nie zaleca się kojarzenia tramadolu z lekami o działaniu serotoninergicznym, w szczególności dotyczy to leków przeciwdepresyjnych (z wyjątkiem trazodonu, gdy  jego dawka dobowa nie przekracza 150 mg).

2. Metabolizm CYP2D6 i CYP3A4. U ludzi tramadol jest metabolizowany głównie w wątrobie  przy udziale CYP2D6 do O-demetylotramadolu (M1), który wykazuje około 7-krotnie wyższe powinowactwo do receptorów opioidowych w porównaniu z lekiem macierzystym, oraz przez CYP2B6 i CYP3A4 do N-demetylotramadolu (M2). Ten metabolit jednak nie wykazuje działania przeciwbólowego, ale działanie drgawkotwórcze.

3. Interakcje z  inhibitorami CYP2D6. Tramadolu nie powinno się stosować jednoczasowo z lekami, które są silnymi inhibitorami CYP2D6. Dotyczy to w szczególności metoklopramidu, amiodaronu, celekoksybu, kwetiapiny, metoprololu.

4. Interakcje z induktorami CYP3A4. Tramadolu nie należy jednoczasowo łączyć z fenobarbitalem, karbamazepiną, melatoniną i wyciągami z dziurawca. Interakcja ta doprowadza do powstawania N-demetylotramadolu, który nie działa analgetycznie, natomiast może indukować drgawki.

5. Stosowanie u dzieci do 12. roku życia. Analiza najbardziej aktualnych danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania wskazuje, że lek jest przeciwwskazany w populacji pacjentów do 12. roku życia. Co więcej, nie zaleca się stosowania leku u osób w wieku nawet poniżej 18 lat w leczeniu bólu pooperacyjnego po usunięciu migdałków i/lub adenotomii.

6. Stosowanie u pacjentów powyżej 75. roku życia. U tych pacjentów stężenia tramadolu w surowicy są nieznacznie podwyższone, a okres półtrwania w fazie eliminacji jest nieznacznie wydłużony. Niestety w populacji powyżej 75 lat znacznie gorsza jest także tolerancja potencjalnych działań niepożądanych, jakie może powodować tramadol. Dlatego w tej grupie pacjentów maksymalna dobowa dawka nie powinna być wyższa niż 300 mg.

7. Stosowanie u kobiet ciężarnych i karmiących. Potencjalne zagrożenia dla zdrowia związane z przyjmowaniem tramadolu podczas ciąży obejmują: wady wrodzone, zespół abstynencji noworodków (gdy dziecko odczuwa objawy odstawienia leku po urodzeniu), wrodzone wady serca, przedwczesne porody, poronienie lub urodzenie martwego dziecka, niską wagę  po urodzeniu. W przypadku karmienia piersią, wpływ tramadolu na niemowlęta i noworodki nie jest w pełni poznany. W kartach charakterystyki tramadolu podano, że nie zaleca się karmienia piersią podczas przyjmowania tramadolu. W tej populacji z grupy silnych opioidów mogą być stosowane: morfina i nalbufina.

8. Kojarzenie z innymi lekami, w zamiarze potencjalizacji działania przeciwbólowego. Tramadol wykazuje synergizm hiperaddycyjny  w skojarzeniu z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (NLPZ), a w szczególności z deksketoprofenem, metamizolem oraz paracetamolem. W żadnym wypadku – i należy uznać to za błąd w terapii bólu –  nie wolno kojarzyć tramadolu z silnymi opioidami.  

9. Tramadol w kroplach. Należy pamiętać, że ta postać tramadolu powinna być stosowana do precyzyjnego wymiareczkowania dawki analgetycznej leku oraz do stosowania w populacji pacjentów mających trudności z połykaniem. Tramadol w kroplach powoduje, ze względu na uwarunkowania farmakokinetyczne, szybkie występowanie wartości stężenia maksymalnego (Cmax), co w konsekwencji może powodować większe ryzyko wystąpienia uzależnienia.

10. Rzadziej występujące objawy niepożądane. Są to: nadwrażliwość na dźwięki, obrzęki obwodowe, świąd skóry, podwyższenie temperatury ciała, bóle głowy,  zespół niespokojnych nóg, wzmożone napięcie mięśni szkieletowych, bóle brzucha.  

dr hab. Jarosław Woroń, prof. dr hab. Ryszard Korbut

Zakład Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii Wydziału Lekarskiego UJ CM, Szpital Uniwersytecki w Krakowie.