Lekarz, lekarz dentysta, wykonując swój zawód, zobowiązany jest to do przestrzegania zasad wynikających z licznych regulacji prawnych, m.in. ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (dalej – ustawy). Katalog zasad, jakimi powinni kierować się lekarz i lekarz dentysta, opisano w art. 30-39. Jednym z podstawowych obowiązków lekarza jest udzielenie pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w tym działaniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia (art. 30 ustawy). Jest to zasada bezwzględnie obowiązująca, wymieniona w katalogu na pierwszym miejscu, a niepodjęcie leczenia w takiej sytuacji stanowi naruszenie Kodeksu Etyki Lekarskiej.

A co w sytuacji „normalnego” procesu leczenia? Czy lekarz zawsze musi podjąć się leczenia lub je kontynuować? Wielu lekarzy w swojej praktyce miało do czynienia z pacjentami, których zachowanie uniemożliwiało dalsze kontakty, nie mówiąc o prowadzeniu terapii. Co może zrobić lekarz? Ma leczyć czy może nie leczyć pacjenta, z którym współpraca jest niemożliwa? Odpowiedź na to pytanie również znajdziemy w zasadach wykonywania zawodu lekarza. Zgodnie z art. 38 ustawy lekarz ma prawo nie podjąć lub odstąpić od leczenia pacjenta. Z wyjątkiem przypadku, „gdy zwłoka w udzieleniu pomocy mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia pacjenta”. Trzeba jednak spełnić pewien warunek – dostatecznie wcześnie uprzedzić o tym pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego, albo opiekuna faktycznego, i wskazać realne możliwości uzyskania danego świadczenia u innego lekarza lub w innym podmiocie leczniczym. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, „realne możliwości” nie oznaczają dosłownego umówienia pacjenta na wizytę u kogoś innego (w miejsce wizyty odwoływanej), lecz jedynie wskazanie podmiotu leczniczego lub praktyki lekarskiej, które udzielają takich samych świadczeń, także w ramach kontraktu z NFZ, jeżeli pacjent leczył się korzystając z powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego.

Natomiast w przypadku lekarza wykonującego zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby, może on nie podjąć lub odstąpić od leczenia (jeżeli istnieją poważne ku temu powody) po uzyskaniu zgody swojego przełożonego.

Czytając ten zapis literalnie, można dojść do wniosku, że tylko lekarz wykonujący zawód na podstawie stosunku pracy może odstąpić od leczenia z „poważnych” powodów, natomiast każdy inny lekarz może zrobić to w sposób dowolny. Otóż nie, warunkiem prawidłowego, zgodnego z zasadami odstąpienia od leczenia jest wystąpienie „ważnego powodu”. Regułą jest obowiązek udzielenia pomocy lekarskiej. Odstąpienie od leczenia zawsze będzie tylko wyjątkiem. Powodem odstąpienia od leczenia może być np. utrata zaufania pacjenta do lekarza, o czym świadczy choćby notoryczne kwestionowanie metod leczenia stosowanych przez lekarza, nieprzestrzeganie zaleceń lekarskich itp. Pamiętajmy jednak, że lekarz-pracownik na odstąpienie od leczenia pacjenta dodatkowo musi uzyskać zgodę przełożonego. Podobnie zresztą, jak lekarz na kontrakcie – wprawdzie nie jest on pracownikiem, ale wykonuje zawód w zależności służbowej. I dobrze by było, aby lekarz pracujący na kontrakcie uzyskał wspomnianą zgodę przełożonego na piśmie – dla celów dowodowych, w razie roszczeń odszkodowawczych pacjenta.

Lekarz odstępując od leczenia powinien dokładnie opisać tę sytuację w dokumentacji medycznej i mocno uzasadnić swoją decyzję. Może się też zdarzyć, że lekarz dentysta leczy pacjenta ortodontycznie, komercyjnie, ma plan leczenia i z góry opłaconą usługę. Wówczas dodatkowo przy odstąpieniu od leczenia pojawia się kwestia rozliczeń, którą należy rozważyć i uwzględnić przy podejmowaniu decyzji. Jaką kwotę zwrócić pacjentowi, czy zwrócona kwota pokryje mu dalsze leczenie, czy realnym jest kontynuowanie na tym etapie leczenia u innego lekarza.

W praktyce różnorodność sytuacji jest ogromna. Ale bardzo dokładny opis przypadku pomoże obronić swoje stanowisko, jeżeli pacjent wystąpi ze skargą na zachowanie lekarza do okręgowego rzecznika odpowiedzialności zawodowej lub do Narodowego Funduszu Zdrowia czy sądu powszechnego. Obowiązek uzasadnienia i odnotowania faktu odstąpienia od leczenia w dokumentacji medycznej stanowi ostatni z ustawowych warunków, jakie należy spełnić, aby w sposób  bezpieczny i zgodny z prawem lekarz mógł  odmówić leczenia pacjenta. Dobrze i dokładnie sporządzona dokumentacja medyczna jest skutecznym narzędziem obrony przed niesłusznymi zarzutami.

mec. Anna Gut