15 lutego 2024 r. weszły w życie przepisy Ustawy z 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r., poz. 1606), potocznie zwanej „Ustawą Kamilka”, nakładające na placówki medyczne obowiązek wdrożenia standardów ochrony małoletnich. Ponieważ kwestia ta wzbudziła wiele pytań wśród lekarzy i lekarzy dentystów, ten artykuł ma na celu wyjaśnienie i przybliżenie nowego, kolejnego obowiązku nałożonego na środowisko medyczne.
Na początek – skąd ta nazwa? Jest to nawiązanie do tragicznej historii 8-letniego Kamilka, który, jak donosiły media, był przez wiele miesięcy maltretowany przez ojczyma, w następstwie czego zmarł. Zdarzyło się to w 2023 r., a losy chłopca zainicjowały szereg zmian aktów, które regulują kwestię ochrony małoletnich, takich np. jak Kodeks postępowania karnego, Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks postępowania cywilnego, Kodeks karny wykonawczy, Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy domowej, Prawo o ustroju sądów powszechnych.
Jednak dla środowiska medycznego szczególnie interesującą jest nowelizacja Ustawy z 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym. Obecny tytuł tej ustawy brzmi „o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich”. Art. 22b tej ustawy wprowadza obowiązek opracowania i wdrożenia standardów ochrony małoletnich na każdego zarządzającego placówką medyczną. Pod pojęciem placówki medycznej należy rozumieć zarówno podmioty lecznicze, jak i praktyki zawodowe o charakterze indywidualnym lub grupowym. Ważne jest to, że obowiązek dotyczy każdej placówki medycznej, także tej, która w ramach swojej działalności nie udziela świadczeń zdrowotnych dzieciom. Natomiast zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Sprawiedliwości, przekazanym Naczelnej Izbie Lekarskiej, lekarz/lekarz dentysta prowadzący praktykę zawodową w pełni samodzielnie, tzn. bez personelu pomocniczego, nie ma obowiązku wprowadzenia takiego standardu. Jest to istotna informacja dla lekarzy dentystów prowadzących praktyki lekarskie.
Co powinno znaleźć się w standardach ochrony małoletnich? W art. 22c Ustawy określono, że standardy winny być dostosowane do charakteru i rodzaju placówki lub działalności. Inne potrzeby będzie miał szpital dziecięcy, inne praktyka zawodowa np. stomatologiczna, a jeszcze inne przychodnia POZ. Ustawodawca dość ogólnie określa, co powinno znaleźć się w standardach ochrony małoletnich, nie narzucając wyboru rozwiązań. Ustalając te standardy, należy mieć na uwadze, że mają na celu ochronę dziecka przed skrzywdzeniem i winny być tak skonstruowane, aby jasno określały jak małoletni, jego opiekun i personel placówki mają się zachować w razie stwierdzenia zdarzeń krzywdzących małoletniego.
W zacytowanym wyżej przepisie ustawodawca przykładowo wymienia, że standardy powinny określać:
– zasady zapewniające bezpieczne relacje między małoletnim a personelem placówki, a w szczególności zachowania niedozwolone wobec małoletnich,
– zasady i procedury podejmowania interwencji w sytuacji podejrzenia krzywdzenia lub posiadania informacji o krzywdzeniu małoletniego,
– procedury i osoby odpowiedzialne za składanie zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego,
– zawiadamianie sądu opiekuńczego oraz osób odpowiedzialnych za wszczynanie procedury „Niebieskiej Karty” (np. wskazanie, czy jest to kierownik podmiotu leczniczego lub inna osoba zarządzająca placówką medyczną, czy też sam lekarz, który uzyskał informację o możliwości popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego),
– zasady przeglądu i aktualizacji standardów (nie rzadziej niż raz na dwa lata, ocena winna być dokonana w formie pisemnej),
– zakres kompetencji osoby odpowiedzialnej za przygotowanie personelu placówki do stosowania standardów, zasady przygotowania tego personelu do ich stosowania oraz sposób dokumentowania tej czynności;
– zasady i sposób udostępniania rodzicom albo opiekunom prawnym lub faktycznym oraz małoletnim standardów do zaznajomienia się z nimi i ich stosowania (należy pamiętać, że standardy są jawne i należy je umieścić w sposób łatwo dostępny dla zainteresowanych, np. w zakładce na stronie internetowej),
– osoby odpowiedzialne za przyjmowanie zgłoszeń o zdarzeniach zagrażających małoletniemu i udzielenie mu wsparcia,
– sposób dokumentowania i przechowywania ujawnionych lub zgłoszonych incydentów lub zdarzeń zagrażających dobru małoletniego.
Ustawodawca wskazuje, że dodatkowo w standardach powinny znaleźć się:
– wymogi dotyczące bezpiecznych relacji między małoletnimi, a w szczególności zachowania niedozwolone,
– zasady korzystania z urządzeń elektronicznych z dostępem do sieci internetowej (jeżeli placówka takie urządzenia udostępnia),
– procedury ochrony dzieci przed treściami szkodliwymi i zagrożeniami w sieci internetowej oraz utrwalonymi w innej formie,
– zasady ustalania planu wsparcia małoletniego po ujawnieniu krzywdzenia.
Podkreślić trzeba, że standardy należy dostosować do charakteru danej placówki i jej zakresu działania, zatem wydaje się, że wyżej wymienione wymogi będą dotyczyć w zasadzie placówek świadczących usługi całodzienne lub całodobowe dla małoletnich.
Po ustaleniu standardów należy je umieścić na stronie internetowej oraz wywiesić w widocznym miejscu w lokalu, w wersji zupełnej oraz skróconej, przeznaczonej dla dzieci. Wersja skrócona zawiera informacje istotne dla małoletnich.
Czy placówkom coś grozi, jeżeli nie wprowadzą standardów? Niewprowadzenie ich stanowi wykroczenie zagrożone karą grzywny do 250 zł lub karą nagany, a w wypadku dalszego ich niewdrożenia karą grzywny nie niższej niż 1000 zł.
Kto ma stwierdzić naruszenie tego obowiązku? Kontrolować placówki medyczne będzie podmiot zarządzający lub nadzorujący daną placówkę (może być to organ tworzący, organ rejestrowy), a w odniesieniu do placówek, które posiadają zawarte umowy na świadczenia finansowane ze środków publicznych – Narodowy Fundusz Zdrowia. Jeżeli w wyniku kontroli zostanie stwierdzone naruszenie obowiązku wprowadzenia standardów, kontrolerzy NFZ lub organ przeprowadzający kontrolę mają obowiązek zawiadomić policję lub prokuratora.
Konkludując, wprowadzenie standardów ochrony małoletnich jest obowiązkowe w placówkach medycznych, należy je dostosować do specyfiki danej placówki, standardy są jawne i należy je umieścić tak, by każdy mógł się z nimi zapoznać, a ich brak skutkuje ukaraniem zarządzającego placówką. Jednak nie traktujmy wprowadzenia standardów jako dodatkowej uciążliwości. Ważne jest, aby wśród zasad i wymogów nie umknął nadrzędny cel, w jakim tworzone są procedury (czasem bardzo obszerne), którym jest ochrona dzieci przed krzywdzeniem lub popełnianiem przestępstw na ich szkodę.
mec. Anna Gut