W praktyce lekarskiej nierzadko spotykamy się z sytuacją, kiedy farmakoterapia zamiast przynosić pacjentowi korzyści, zaczyna generować powikłania. Najczęściej są one konsekwencją wyboru leku bez uwzględnienia ograniczeń i przeciwwskazań do jego stosowania. W politerapii powikłania wiążą się z brakiem uwzględnienia interakcji, jakie mogą zachodzić pomiędzy różnymi lekami. Problem ten jest szczególnie istotny w populacji geriatrycznej. Warto sobie uświadomić, że zgodnie z wynikami badań pod nazwą PolSenior2 aż 80 proc. seniorów po 65 r. życia cierpi z powodu wielochorobowości i przyjmuje średnio około 4 leków przepisywanych na receptę. Ta liczba rośnie z wiekiem, osiągając wartość blisko 6 leków w grupie wiekowej 85-89 lat. Aż 51 proc. seniorów przyjmuje codziennie 5 lub więcej leków na receptę, a 12 proc. przyjmuje co najmniej 10 pozycji lekowych. Wszystkie te dane spełniają kryteria tzw. ciężkiej wielolekowości. Ponadto 32 proc. polskich seniorów przyjmuje na własną rękę różnorakie suplementy, a to,  jak wynika z innych analiz, może być wartością i tak znacznie zaniżoną.

Do leków o wysokim ryzyku jatrogenizacji należą leki  antycholinergiczne. Inne synonimiczne nazwy tej grupy to: cholinolityki, antycholinergiki, parasympatykolityki, antagoniści receptorów muskarynowych.

Ostatnio, z nie do końca jasnych przyczyn, zauważalny jest wzrost powikłań związanych ze stosowaniem leków o działaniu antycholinergicznycm. Część z tych leków jest dostępna bez recepty i jest reklamowana jako przydatna opcja w leczeniu różnych dolegliwości, niestety najczęściej jednak bez podania jakiejkolwiek informacji o potencjalnych zagrożeniach wynikających  zarówno z profilu farmakokinetyczno-farmakodynamicznego tych leków, jak i z powodu interakcji i sumowania się objawów niepożądanych z innymi jednoczasowo stosowanymi lekami. Polekowa dysfunkcja układu cholinergicznego może u pacjentów wielokrotnie  przewyższać wszystkie możliwe korzyści z ich stosowania.

Leki antycholinergiczne nie powinny być stosowane, gdy nawet tylko hipotetycznie możemy się spodziewać wystąpienia  nieakceptowalnych objawów niepożądanych ze względu na wiek, choroby współistniejące lub jednoczasowo przyjmowane leki.

W poniższym zestawieniu wyszczególniono najczęściej stosowane leki o istotnym klinicznie efekcie antycholinergicznym.  

Butylobromek hioscyny Hydroksyzyna Klemastyna Triprolidyna Cetyryzyna Neuroleptyki pochodne fenotiazyny Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne – amitryptylina, doksepina Difenhydramina Doksylamina

W kolejnym zestawieniu przedstawiono ewentualne zagrożenia wynikające ze stosowania leków o działaniu antycholinergicznym.

ZAGROŻENIA	KOMENTARZE
Painsomnia  oraz pogorszenie kontroli dolegliwości bólowych	Painsomnia jest definiowana jako  niemożność zaśnięcia lub utrzymania snu związana z niekontrolowanym bólem lub sen indukowany farmakologicznie bez skutecznej redukcji nasilenia dolegliwości bólowych, co sprzyja chronifikacji bólu. Leki, które poprzez antagonizm w stosunku do receptora H1 indukują sen, mają w większości istotne działanie antycholinergiczne. Leki antycholinergiczne wywołują dysfunkcję nadrdzeniowych szklaków cholinergicznych i indukują sensytyzację oraz hiperalgezję wtórną
Zaburzenia funkcji przewodu pokarmowego	Zaburzenia perystaltyki przewodu pokarmowego mogą zmieniać wchłanianie leków
Nasilanie poopioidowych zaburzeń funkcji przewodu pokarmowego (OIBD)	Działanie antycholinergiczne potęguje zaburzenia indukowane przez opioidy (asynchroniczna perystaltyka) oraz ogranicza skuteczność terapeutyczną leków będących obwodowymi antagonistami receptorów opioidowych
Zaburzenia rytmu serca	Wynika to z udziału nerwu błędnego w kontroli rytmu serca, liczne interakcje z lekami przeciwarytmicznymi
Zaburzenia funkcji układu oddechowego, wzrost ryzyka infekcji układu oddechowego	Zagęszczenie wydzieliny oskrzelowej, dysfunkcja aparatu rzęskowego, leki antycholinergiczne antagonizują działanie leków wykrztuśnych, mukolitycznych i mukokinetycznych
Ośrodkowe objawy dysfunkcji układu cholinergicznego	Nasilanie zaburzeń pamięci oraz otępienie
Zaburzenia świadomości, szczególnie u pacjentów z otępieniem	Dysfunkcja ośrodkowych szlaków cholinergicznych
Zaburzenia widzenia	Leki antycholinergiczne podwyższają ciśnienie śródgałkowe oraz powodują pogorszenie jakości widzenia. Zwiększają też ryzyko upadku u pacjentów w podeszłym wieku
Zaburzenia oddawania moczu, szczególnie u mężczyzn	Utrudnienie oddawania moczu oraz zwiększenie objętości moczu zalegającego po mikcji. Antagonizowanie efektu  działania alfa-1 adrenolityków stosowanych w łagodnym rozroście gruczołu krokowego

dr hab. Jarosław Woroń, prof. dr hab. Ryszard Korbut

Zakład Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii Wydziału Lekarskiego UJ CM Kraków, Uniwersytecki Ośrodek Monitorowania i Badania Niepożądanych Działań Leków Szpital Uniwersytecki w Krakowie