Ostatnio wiele w mediach o konieczności wprowadzenia obowiązkowych badań lekarskich u kierowców w wieku starszym. Jest to kolejna sprawa, którą wyeksponowano do narodowej dyskusji, bo akurat 70-latek wjechał pod prąd na drodze szybkiego ruchu. Wielu sugeruje, aby testy psychologiczne obowiązkowo przeprowadzać nie u starszych kierowców, ale u młodych, bo to oni stanowią największe zagrożenie, głównie z powodu nadmiernych skłonności do popisywania się wyimaginowanymi umiejętnościami, często dodatkowo rozbudzonymi użyciem tzw. dopalaczy. Są jeszcze tacy, którzy ogromny problem dostrzegają w tym, że zaledwie 10 proc. samochodów nie otrzymuje dopuszczenia do ruchu podczas obowiązkowych przeglądów technicznych, a ile jest jeżdżącego złomu na drogach, każdy widzi. O alkoholu i środkach psychotropowych wszyscy wiedzą, ale z tym akurat już jakoś sobie stróżowie prawa radzą, mając coraz częściej do dyspozycji zaawansowane sposoby natychmiastowego wykrywania ich obecności.

Czas, aby zdać sobie sprawę, w jakim miejscu pośród tych wszystkich zagrożeń znajdują się niepożądane działania leków, nie wspominając już o zagrożeniach objawami samej choroby,  z którymi świadomie lub nie każdy z nas może się spotkać w każdej chwili. Problematyka bezpieczeństwa ruchu drogowego jest złożona i wielotorowa, a bezpieczeństwo nas wszystkich zależy od bardzo wielu czynników jednocześnie.

O ile większość z nas ryzyko działań niepożądanych bez trudu uświadamia sobie w przypadku leków wpływających na funkcje ośrodkowego układu nerwowego (OUN), to niestety dużo gorzej jest z tą świadomością w przypadku stosowania leków takich, jak chociażby antybiotyki, leki stosowane w leczeniu cukrzycy czy w nadciśnieniu tętniczym. Dostępne statystyki bezlitośnie obnażają, że spośród leków zaburzających sprawność psychofizyczną aż 30 proc. stanowią leki, które nie wykazują działania na OUN, a mimo to znacząco podnoszą ryzyko nieprawidłowych zachowań w ruchu drogowym.

Spowodowanie wypadku pod wpływem alkoholu lub podobnie działających środków podlega odpowiedzialności karnej. Warto wiedzieć, że w ten sposób odpowiedzialność karna może dotyczyć również osób, które zagrażają bezpieczeństwu ruchu będąc pod wpływem leków upośledzających sprawność psychofizyczną. Nie powinno nikogo dziwić, że jest tak nawet wówczas, gdy nie jesteśmy świadomi, że lek, który aktualnie zażywamy, może obniżać naszą psychofizyczną kondycję.

Najważniejsze działania niepożądane mające wpływ na bezpieczeństwo ruchu drogowego zebrano w tabeli 1.

Tabela 1. Niepożądane działania leków, których wystąpienie może być przyczyną niebezpiecznych zdarzeń w ruchu drogowym

Niewyraźne widzenie Zawroty głowy Bóle głowy Uczucie zmęczenia Podwójne widzenie Szum w uszach oraz utrata słuchu Spadki ciśnienia tętniczego Spadki stężenia glukozy Zaburzenia rytmu serca – groźne zarówno, gdy są indukowane niepożądanymi działaniami leków, jak i wtedy, gdy nie są jeszcze zdiagnozowane i występują napadowo

W kolejnych tabelach zebrano leki, które powodują działania niepożądane wpływające na bezpieczeństwo ruchu drogowego, mimo że w zakresie działania terapeutycznego nie wpływają na struktury ośrodkowego układu nerwowego.

Tabela 2. Leki, które mogą powodować niepożądane spadki ciśnienia tętniczego.

Nitraty Molsidomina Leki beta-adrenolityczne Doksazosyna Alfa-metyldopa Kaptopril Nicergolina Winpocetyna Inhibitory fosfodiesterazy 5-sildenafil, a w mniejszym stopniu tadalafil, wardenafil, awanafil

Tabela 3. Leki powodujące obniżenie stężenia glukozy w krwi i indukujące niebezpieczną dla zachowań w ruchu drogowym neurohipoglikemię.

Leki kardiologiczne – amiodaron, leki beta adrenolityczne, klonidyna, felodypina, telmisartan Leki stosowane w zakażeniach bakteryjnych – ceftriakson, ciprofloksacyna, kotrimoksazol, doksycyklina, piperacylina z tazobaktamem Hydroksychlorochina Leki przeciwgrzybicze – flukonazol, worikonazol Pochodne sulfonylomocznika Insulina Hormony tarczycy

Do nagłych spadków stężenia glukozy w konsekwencji przyjmowania leków może dochodzić także u osób, które nie mają rozpoznanej cukrzycy.

Odrębnym problemem są zawroty głowy. Bywają one przyczyną np. nagłej zmiany pasa ruchu lub zjechania na przeciwległy pas ruchu. Nierzadko zawroty głowy są wywoływane przez leki, które także nie działają bezpośrednio na ośrodkowy układ nerwowy.

Tabela 4. Leki, które mogą być przyczyną indukowania zawrotów głowy

GRUPA LEKÓW	LEKI
Leki przeciwbólowe	Ibuprofen Celekoksyb Diklofenak Naproksen Aspiryna Paracetamol
Fluorochinolony	Ciprofloksacyna Lewofloksacyna Moksifloksacyna
Makrolidy i azalidy	Klarytromycyna Azytromycyna
Inhibitory konwertazy angiotensyny	Enalapryl Zofenopryl
Antagoniści receptora AT1 – sartany	Losartam Walsartan Irbesartan
Leki stosowane w leczeniu biegunki	Loperamid
Leki mukoregulujące	Karbocysteina
Statyny	Simwastatyna Atorwastatyna
Antagoniści wapnia	Amlodypina Lacydipina
Azolowe leki przeciwgrzybicze	Flukonazol Itrakonazol

Środowisko medyczne od bardzo dawna alarmuje, że skutkiem niepożądanego działania leków jest realne zagrożenie bezpieczeństwa ruchu drogowego. Autorzy niniejszego artykułu osobiście uczestniczą w różnych informacyjnych akcjach od co najmniej  kilkudziesięciu lat. Niestety z bardzo miernymi skutkami. Wprowadzenie regulacji prawnych nie znajdowało i nie znajduje zrozumienia u decydentów. Sprawy wymagają stanowczych działań, a te nie zawsze mieszczą się w kanonach społecznego aplauzu. Na dodatek surowymi restrykcjami łatwo można „wylać dziecko z kąpielą”.

Co zatem pozostaje? Informować, ostrzegać i uprzedzać. (…) W wielu przypadkach lepiej jest zrezygnować z kierowania samochodem, niż narażać się na poważne konsekwencje. Zapewne jest to oczywisty truizm, ale nic mądrzejszego nie wymyślono.

Dr hab. Jarosław Woroń, prof. dr hab. Ryszard Korbut 

Zakład Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii Wydziału Lekarskiego UJ CM Kraków
Uniwersytecki Ośrodek Monitorowania i Badania Niepożądanych Działań Leków SU w Krakowie