Z końcem wakacji poważny niepokój wywołały w całym kraju doniesienia o przypadkach zachorowań i zgonów pacjentów zakażanych bakterią Legionella pneumophila. Zachorowania na legionellozę zdarzają się każdego roku, jednak chyba nigdy nie było ich tak dużo w tak krótkim okresie. Na Podkarpaciu do 7 września odnotowano 166 przypadków, 21 osób zmarło (u wszystkich stwierdzono poważne choroby współistniejące). W Małopolsce do końca sierpnia odnotowano 5 zachorowań. Jak informuje Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Instytut Badawczy, w całym 2022 r. w Polsce na legionellozę zachorowało 110 osób, w tym roku tylko do końca sierpnia stwierdzono 278 przypadków.
Warto pamiętać, że źródeł zakażenia może być wiele, zachorowania występują na całym świecie, a dochodzić do nich może także po ustąpieniu upałów, choćby z powodu braku troski o czystość systemów klimatyzacyjnych w budynkach. Dlatego przewodniczący Zespołu ds. Epidemiologii krakowskiej Izby przedstawia poniżej kompendium wiedzy na temat legionellozy.
Legionelloza
Piotr Meryk (przewodniczący Zespołu ds. Epidemiologii ORL w Krakowie), Karolina Łukasz, Oddział Obserwacyjno-Zakaźny Szpitala Specjalistycznego im. S. Żeromskiego w Krakowie
Legionelloza, znana również jako choroba legionistów lub gorączka Pontiac, to choroba układu oddechowego wywołana przez bakterię Legionella pneumophila, która może prowadzić do ciężkiego zapalenia płuc z niewydolnością oddechową, powikłanego niewydolnością wielonarządową. Choroba legionistów po raz pierwszy została opisana w 1976 r. podczas epidemii zapalenia płuc, która wystąpiła wśród uczestników Konwencji Legionu Amerykańskiego w Filadelfii. W artykule omówimy jej patogenezę, objawy, postępowanie oraz metody profilaktyki.
Patogeneza
Legionella pneumophila jest bakterią występującą naturalnie w środowisku, zwłaszcza w wodzie. Wrotami zakażenia są drogi oddechowe, a okres wylęgania trwa od 2 do 10 dni. Zakażenia u ludzi występują w wyniku wdychania aerozoli zawierających drobnoustroje, które przenoszone są z zanieczyszczoną wodą, na przykład z chłodnic, basenów, fontann, kurtyn wodnych, systemów klimatyzacyjnych, pryszniców i baterii umywalkowych, nawilżaczy powietrza, wanien z hydromasażem, basenów termalnych, myjni samochodowych oraz miejskich kranów do picia wody. Bakteria ma tendencję do namnażania w zbiornikach stojącej, ciepłej wody, temperatura optymalna do jej rozwoju to 36 st. C. Legionella pneumophila jest w stanie przetrwać około 20 minut w temperaturze 55 st. C, ale tylko 2 minuty w 60 st. C, jest bakterią przetrwalnikującą w niskich temperaturach. Po dostaniu się do dróg oddechowych, bakterie te atakują komórki nabłonkowe płuc, powodując stan zapalny. Zakażenie nie szerzy się pomiędzy ludźmi, znikome jest też ryzyko zakażenia podczas picia skażonej wody.
Objawy i przebieg choroby
Legionelloza może przebiegać pod postacią łagodnej infekcji rzekomogrypowej – gorączki Pontiac lub ciężkiego zapalenia płuc z niewydolnością oddechową. Ryzyko ciężkiego przebiegu zwiększa się u pacjentów starszych z wielochorobowością, hospitalizowanych, pensjonariuszy domów opieki, palaczy papierosów, osób nadużywających alkoholu, chorujących na cukrzycę, przewlekłe choroby układu oddechowego, serca, nerek, nowotwory oraz z niedoborami immunologicznymi. Objawy legionellozy są różnorodne i niecharakterystyczne, co często utrudnia szybką diagnozę. Wśród najczęstszych objawów można wymienić gorączkę, dreszcze, bóle mięśni, kaszel – najczęściej suchy, skąpa plwocina, duszność, bóle głowy, brzucha, biegunki, wymioty, osłabienie. W obrazie postaci płucnej występują zapalne zmiany odoskrzelowe w dolnych płatach płuc. W cięższych przypadkach choroba może prowadzić do zaburzeń metabolizmu, zaburzeń funkcji wątroby, ostrego uszkodzenia nerek czy nawet zaburzeń świadomości i śpiączki. Śmiertelność waha się pomiędzy 5 a 80 proc., w zależności od wieku pacjenta i chorób współistniejących oraz czasu włączenia leczenia przyczynowego.
Rozpoznanie
Do postawienia rozpoznania niezbędne jest potwierdzenie zakażenia w badaniach laboratoryjnych. Diagnoza opiera się na hodowli bakterii w wydzielinie z dróg oddechowych, tkance płucnej lub krwi, lub wykryciu specyficznego antygenu w moczu metodą ELISA bądź na wzroście miana przeciwciał specyficznych dla Legionella pneumophila w surowicy krwi.
Postępowanie
W przypadku podejrzenia legionellozy ważne jest jak najszybsze zastosowanie antybiotykoterapii. Leczeniem pierwszego rzutu są fluorochinolony (lewofloksacyna, ciprofloksacyna, ofloksacyna, moksifloksacyna), w leczeniu alternatywnym stosuje się antybiotyki makrolidowe (azytromycyna, klarytromycyna, erytromycyna) lub doksycyklinę. Chorym niereagującym na leczenie oraz w immunosupresji podaje się ryfampicynę skojarzoną z innym antybiotykiem (najczęściej z makrolidem lub fluorochinolonem). Antybiotykoterapia powinna być prowadzona przez 10-14 dni.
Profilaktyka
Nie ma szczepionki przeciw Legionella pneumophila. Najważniejszym krokiem w profilaktyce legionellozy jest zapewnienie higieny i kontroli jakości wody w miejscach, gdzie istnieje ryzyko wystąpienia zakażenia. Systemy klimatyzacyjne, chłodnice, fontanny czy baseny powinny być regularnie czyszczone i dezynfekowane. Gdy zakażenie szerzy się przez sieć wody ciepłej, należy podnieść temperaturę wody do 60 st. oraz chlorować. Osoby starsze, palące papierosy i mające osłabioną odporność powinny unikać miejsc, w których istnieje ryzyko narażenia na aerozole zawierające bakterie Legionella pneumophila.
Podsumowanie
Legionelloza to choroba układu oddechowego, która może prowadzić do poważnych powikłań, zwłaszcza u osób z grup ryzyka ciężkiego przebiegu choroby. W związku z tym istotne jest zachowanie higieny i kontroli jakości wody w miejscach, gdzie bakterie te mogą się rozmnażać. W przypadku pojawienia się charakterystycznych objawów, konieczna jest szybka reakcja i konsultacja z lekarzem, aby rozpocząć odpowiednie leczenie. Profilaktyka i świadomość zagrożenia są kluczowe dla ochrony przed legionellozą.